Nowy Stary Teatr w Krakowie - analiza nieobiektywna i rozżalona.

Tak, to jest blog o szeroko pojętej literaturze. Ale teatr to zasadniczo sztuka pokrewna. Na dodatek, jako że kocham Stary Teatr w Krakowie (choć nie chodzę do niego tak często, jak bym chciała, najwyżej kilka razy w roku), a wstawienie w miejsce Jana Klaty pana Mikosa wydaje mi się pomysłem, który zarżnie najlepszy, moim skromnym zdaniem, teatr pod Wawelem, to postanowiłam przeanalizować dzisiaj przed Wami program, jaki zaplanował dla Starego jego nowy dyrektor. 

Dla niezorientowanych (czyli pewnie większości ludzi spoza Krakowa) - Stary Teatr to teatr podobny do świętej pamięci Teatru Polskiego we Wrocławiu. Współczesny, z repertuarem, który był często niełatwy i chyba nigdy czysto rozrywkowy. Oczywiście, były w Starym sztuki lepsze i gorsze, mniej i bardziej udane eksperymenty. Można się było przyczepiać do tego czy tamtego, ale jedno jest pewne - Stary nie spoczywał na laurach i w każdym sezonie było coś wyjątkowego do obejrzenia (moi ulubieńcy to "Wróg ludu" i "Kopciuszek" - ale nie dajcie się zwieść tytułom, bo w Starym nic nie jest takie, jakim się wydaje - to nie był zwykły Ibsen i zwykła bajeczka).

Mamy w Krakowie różne sceny, każdy znajdzie coś dla siebie. I to jest w porządku. Kto chce lekką, erotyczną komedyjkę idzie do Bagateli, kto woli poromansować z wprost i elegancko podaną klasyką, idzie do Słowackiego. Maluchy mają swoje miejsce w Grotesce. Jest też opera, jest i filharmonia, itd.. Kto jednak miał potrzebę, żeby teatr się trochę bardziej zaangażował w aktualne problemy świata i dokonał jakiejś dekonstrukcji tego, co dobrze znamy, szedł do Starego. 

Niestety, jeśli Stary Teatr w obecnej formie upadnie, zostaną nam w Krakowie wyłącznie teatry czysto rozrywkowe. Nie zrozumcie mnie źle, nie ma nic złego w rozrywkowym teatrze, sama chodzę i do Opery Krakowskiej i na musicale, ale - choć doceniam rolę Łaźni Nowej (bardzo chcę wybrać się na "Wieloryba" z Globiszem) i Teatr Ludowy - Starego mi nic nie zastąpi, bo to był (?) po prostu teatr jedyny w swoim rodzaju. 

I teraz wszystko wskazuje na to, że "dobra zmiana" nam Starego zarżnie. 

Przed Wami wyimki z "Koncepcji kierowania Starym Teatrem" przedstawione przez pana Mikosa (i jego "wspólnika" - pana Gieletę). Omijam wszystkie sprawy administracyjne i pomysły techniczne, bo niektóre są dobre, a większość neutralna. Nie będę o nich pisać, choć wiele z nich można pochwalić. Może pan Mikos byłby sprawnym administratorem, nie wiem. Dzisiaj będzie tylko o sztuce.

To kwestie artystyczne są dla mnie najważniejsze, bo to one tworzą charakter teatru, a tutaj plany nowego dyrektora, niestety, dają odczuć, że to będzie teatr, który dorobek Jana Klaty wrzuci do kosza i przydepcze ciężkim butem.

Otóż duet nowych włodarzy chce, by Stary teatr był teatrem:

"nastawionym na poszukiwanie i budowanie, w opozycji do gloryfikowania pustki i burzenia."

A także teatrem, który:

"wyciąga z mroków niepamięci wybitne dzieła literatury dawnej, w tym staropolskiej."

Tłumacząc z Mikosowego na nasze - Klata, słynący z dekonstruowania klasyki (choćby ostatnio "Wesela"), wyciągania z niej drugiego dna, szukania współczesnych znaczeń w starych dziełach (tak, także bardzo starych, na deskach Starego można zobaczyć także np. "Edwarda II" Ch. Marlowe'a), najwyraźniej gloryfikował pustkę (???) i burzył. 

Władza się takiej sztuki boi.

Wyciąganie starych tekstów nie jest samo w sobie niczym złym, ale jeśli będą one grane "jeden do jednego", bo dekonstrukcją nowy dyrektor się brzydzi (wypływa to w dalszej części jego programu), to nie będzie zwyczajnie nic, co mogłoby współczesnego widza zainteresować.

"Z pewnością wraz z Michałem Gieletą pragniemy kontynuować więź z teatrem niemieckim, choć jednocześnie widzimy dziś niedobre skutki mało efektywnego twórczo poddania się jego jednemu nurtowi."

Więc zamienimy ten nurt na nasz nurt i już będzie spoko. I po bożemu.

W całym tekście padają też wyraźnie obraźliwe słowa w kierunku teatru Jana Klaty. Pan Mikos pisze np. że dziś w Starym BRAKUJE profesjonalizmu, szacunku do pracy innych i do słowa. Że "nasz teatr" jest ostatnio ZAGUBIONY, że PRZYWRÓCIMY mu to "na co zasłużył" i - najlepsze: 

"WPROWADZIMY TEŻ DO NIEGO NA POWRÓT wielki polski, europejski i światowy repertuar oraz szacunek do niego [...]"

Najwyraźniej nowy dyrektor nie zauważył, że w Starym grany jest wielki polski, europejski i światowy repertuar". No, chyba że nie lubi Ibsena, Wyspiańskiego, Marlowa, Szekspira, Gombrowicza, Czechowa, itd..

"Wbrew jednostronnej, pokazującej tylko jakiś wycinek możliwości teatru modzie, najważniejszym warunkiem ich powstania [spektakli] nie jest dekonstrukcja, ale budowanie."

Nie wiem, o budowanie czego chodzi tutaj autorowi, ale od razu widać, że obrzydzenie w nim budzi teatr nowoczesny, który nie ogranicza się do wyrycia przez aktorów na pamięć tekstu.

"Obecność Starego Teatru na międzynarodowej arenie rozumiemy też jako zainteresowanie nim krytyki i prasy zagranicznej."

Ooo, niewykluczone, że prasa zagraniczna będzie wkrótce o Starym pisać. Tak, jak pisała o Polskim we Wrocławiu. 

Pan Mikos stawia też interesującą diagnozę obecnej formy Starego - w formie zarzutu.

Zacytuję tutaj obszerny fragment, bo z niego wynika, że teatr panów Mikosa i Gielety będzie tego antytezą. Otóż Stary Teatr:

Nastawiony na polityczną i społeczną doraźność oraz na ewokowanie w artystycznej formie przekonania o braku nadrzędnego porządku, który rządzi światem, 

Czyli precz z teatrem, który mówi o aktualnych zjawiskach. A nadrzędny porządek ustalimy my.

teatr ten przedkłada emocję nad refleksją, [te, ktoś z tych panów w ogóle był na jakimś spektaklu w Starym?] obraz ponad słowo, [???] defragmentację ponad kompozycję, zderzenie ze sobą tekstów kulturowych ponad ich odczytywanie. [należy nauczyć się na pamięć, odczytać, ukłonić się i sobie pójść] Wszechobecne są multimedialność i transmedialność, [to strrrraszne!] a także cytaty z kultury popularnej poddawane nieustannemu recyklingowi i remiksowi. [mhhhrok, mhhhrok i degrengolada!] Techniki wideo i projekcje stosowane są kosztem bezpośredniego kontaktu aktora z widzem. [nie mam BLADEGO pojęcia, o co chodzi, bo - podsumowując kilka ostatnich sztuk, na których byłam w Starym, nie dopatrzyłam się tam ani jednej projekcji, czy użycia "technik wideo"; no ale technika w ogóle chyba jest jakaś podejrzana; chyba że chodzi o wyświetlanie z rzutnika tekstu po angielsku...] Aktorstwo skłania się z jednej strony ku fizycznej izolacji względem widza (projekcje, gra z ekranem, mikroporty, mikrofony), z drugiej ku nadużywaniu bezpośrednich zwrotów do niego, utrzymanych w formie pouczających pogadanek.

Czyli co? Aktor ma albo fizycznie widzowi siedzieć na kolanach, albo/i się do niego nie odzywać; bezpośredni zwrot do widowni jest nadużywany? Eee, no na "Wrogu ludu" był przerywnik na dyskusję aktora z widzami - okropne, nie? - to jest JEDNA sztuka, a poza tym nic takiego nie zauważyłam, ale fakt, nie byłam na wszystkich spektaklach. :]

Potem zaczyna się interesujący zarzut do obecnych porządków w Starym. Jako skandaliczne ukazuje się to:

Władza reżysera nie jest czymkolwiek ograniczona - ma prawo do wszelkich przekształceń materii teatralnej, którą wykorzystuje, a jego działania w myśl panującego w tym ujęciu relatywizmu nie mogą być poddane jakiejkolwiek zobiektywizowanej ocenie.

No dobra. Tu wymiękłam. Panowie! Sztuka NA TYM POLEGA. W teatrze "przekształca się materię teatralną". Reżyser ma do tego nieskrępowane prawo, bo sztuka nie podlega ograniczeniom, jakie by panowie chcieli na nią nałożyć. To widzowie potem decydują, czy eksperymenty były udane.

Co to jest "zobiektywizowana ocena" sztuki? KaOwiec, który mówi, co wolno, a czego nie? Co ładne, a co brzydkie OBIEKTYWNIE? A może jakiś nadzorca, który będzie wypełniał ankietę, czy w sztuce reżyser umieścił np. odpowiednią ilość odwołań do miłości do ojczyzny?

W efekcie takich działań nie ma faktycznie repertuaru, [??? !!! ???] ani żadnych stałych punktów odniesienia, bo każda pozycja repertuarowa może być i często jest efektem daleko posuniętej dekonstrukcji. Nie ma wzorców sztuki aktorskiej, [co to jest "wzorzec sztuki aktorskiej"?] gdyż aktorstwo miesza się tu z działaniem performatywnym i estradowym. [czyli że co właściwie? aktor nie może zaśpiewać piosenki? czy zaimprowizować?]

Problemem też jest to, że "nie ma miejsca na żadną w miarę stabilną definicję powinności sceny narodowej". Pan Mikos biurokrata będzie miał definicję wszystkiego. I obiektywną ocenę. Będą definicje sztuki aktorskiej, powinności sceny narodowej, tego, co wolno reżyserowi i - najważniejsze - nie wolno dekonstruować. NIGDY. Dekonstrukcja jest zła. Teatr ma być przewidywalny, bo - mój ulubiony cytat z tego programu - "Argument, że sztuka z natury swej powinna być nieprzewidywalna, brzmi demagogicznie." Otóż sztuka ma być jak msza święta. Wiesz, co się stanie, nic Cię nie zestresuje, na koniec wszyscy mówią "Amen". Kojące i miłe. Teatr będzie jak dla małych dzieci, które lubią czytać 20 razy tę samą książeczkę.

A tutaj wrzucam akapit, którego nie umiem przetłumaczyć, więc mały konkursik dla Was - o co chodzi z tym zarzutem do teatru Klaty:

"Bunt przeciwko nieakceptowanemu przez twórców systemowi wartości wiąże się jednocześnie z deklaratywnym narzuceniem innego systemu, a myślenie społeczne łączy odrzucenie konsumpcyjnego świata z radosnym propagowaniem jego zdobyczy."

Konia (kucyponka) z rzędem temu, kto to wyjaśni.

Projekt sezonu inauguracyjnego potwierdził wszelkie moje obawy. 

Jest tam dużo o tym, że w związku ze stuleciem odzyskania niepodległości "obowiązki sceny narodowej są oczywiste" (więc Mikos ich nie definiuje ;)), że trzeba wyciągnąć dużo literatury staropolskiej, także tej nigdy nie granej (świetnie to wróży, świetnie), itd. Potem wymienionych jest mnóstwo nazwisk, złych, średnich i znakomitych, które pan Mikos chce ściągnąć do Starego (w tym Krystiana Lupę), ale jakoś nie pisze, jak ma zamiar to zrobić i czy np. pan Lupa też będzie musiał poddać się "zobiektywizowanej ocenie", tudzież ingerencji w proces twórczy.

Budzi się tu ciągle biurokratyczna natura, mówienie o tworzeniu spisów, baz, definicji i kanonów. Wszystko musi być pod linijkę, wszystko musi być pod kontrolą, jak to w sztuce. ;)

Są też obietnice bez pokrycia, w których padają propozycje zorganizowania jubileuszu z udziałem najsłynniejszych aktorów i reżyserów ze Starego (padają bardzo znane nazwiska). Ciekawe, czy pan Mikos zapytał ich przez napisaniem tego programu, czy w razie czego jest cień szansy, że wezmą w tym udział? 

A na koniec kilka uwag do projektu premier wg Gielety na 2018 rok. 

Jest w projekcie np. "Balladyna", czy sztuki Szekspira. Jest też kilka starych sztuk wyciągniętych z lamusa i kilka takich, które nie budzą żadnych emocji. Niemniej tutaj nie czepiam się, bo wiecie, mądry reżyser da sobie radę z każdym tekstem. Niestety obawiam się, że zapowiedzi odejścia od wszelkiej nowoczesności w teatrze dadzą efekt szkolnego przedstawienia.

Bardziej oburza mnie zapowiadany "Projekt legionowy". 

Jako antyteza kobiecego doświadczania wojny [???], projekt legionowy oparty jest na piosenkach, które w popularnej kulturze polskiej poprzednich pokoleń zostawiły głębokie znamiona tożsamości.
[...] Nostalgia, niewinność i poczucie ulotności życia wśród tamtego pokolenia, nigdzie nie znalazły tak pięknego wyrazu jak w żołnierskich piosenkach tamtego okresu.

Czyli PiS dostanie to, co lubi - apoteozę wojenki, jako romantycznej przygody. Nowi włodarze znienawidzili nowoczesne Muzeum II Wojny Światowej, bo nie gloryfikowało ono umierania za ojczyznę. Pokazywało, że wojna nie jest zabawą. Że nie jest przeznaczeniem każdego "dzielnego chłopca" umrzeć za swój kraj. Należy to czym prędzej zmienić.

Cóż, chciałabym mieć więcej nadziei. O ile nie mam żadnych dobrych przeczuć dotyczących pana Mikosa (przeczytałam chyba wszystko, co mogłam o nim znaleźć w internecie i nie podoba mi się ten obraz), to pan Gieleta ma potencjał, bo opinie o nim są dość pozytywne i chyba ma pewien zmysł artystyczny, który ma szansę wydać dobre owoce. 

Pytanie - czy da się stłamsić wizji "teatru pod linijkę" według dyrektora Mikosa? I czy będzie umiał dogadać się z zespołem, który tak bardzo zgrał się z Janem Klatą i tak bardzo liczył, że "jeśli nie Klata, to może chociaż Miśkiewicz"?

Trzymam kciuki za pana Gieletę. I za to, żeby pan Mikos nie szedł drogą wrocławską. Niech realizuje swoje wizje teatru ekologicznego, niech dostosowuje go lepiej dla niepełnosprawnych, niech administruje do woli, proszę uprzejmie. Ale niech też schowa do kieszeni swój paniczny lęk przed teatrem nowoczesnym, teatrem, który nie boi się współczesnych problemów i aktualnych tematów. Teatrem multimedialnym i zaskakującym. Bo sztuka MA zaskakiwać. Oby ta wiedza jednak spłynęła na nowego dyrektora. Bo jeśli nie, to Stary jest ugotowany. Przynajmniej na kilka lat...